De relatie tussen Frans en Dario Fo laat zich het best in Frans’ eigen woorden[1] beschrijven: “Fo kende ik van de televisie en verder had ik wat stukjes van hem gelezen. Het soort humor lag me wel. Als vertaler van zijn stukken vroeg de dramaturg van de Nieuwe Komedie mij om mee te gaan naar Milaan.[2] Daar heb ik Fo en zijn vrouw Franca Rame voor het eerst ontmoet en was van meet af aan gefascineerd door deze persoonlijkheden.

Fo is een spraakmakend en controversieel figuur, niet alleen als theaterman, maar ook als de man die op weinig verbloemende wijze zijn links georiënteerde visie op mens en maatschappij in onder meer een column in het dagblad ‘La Repubblica’, ventileert. Ideeën die hem niet door iedereen in dank worden afgenomen en hem menige ‘boete’ en ‘verbanning’[3] hebben opgeleverd. In zijn werken en daarbuiten, waar hij bovendien als een lastig man wordt gezien omdat hij met zijn meningen de nodige weerstand oproept.

Maar Fo is vóór alles ook de grappenmaker. Ooit werd hij als regisseur van een Molièreklucht van de Comédie Française in Parijs door de acteurs gewezen op een voor Franse toneelkenners onjuiste interpretatie van een scène. ‘Maar’ zei hij, wijzend op mij, ‘mijn interpretatie wordt gedeeld door de gróótste Molièrekenner van Nederland..!’ En het aplomb waarmee hij dan zoiets brengt. De spelers die hem natuurlijk meteen doorhadden, lieten zich – met een vette knipoog naar mij – graag beetnemen.”

Winny Cloesmeyer interviewt Frans Roth voor het blad van de Italiaanse Vereniging ‘Dante’. Daar zegt Frans:
“Fo is een extroverte, exuberante persoonlijkheid, iemand die (ook in het dagelijkse leven) dankbaar gebruik van zijn acteertalenten weet te maken. We rijden op een gegeven moment in Florence op een plaats waar dat verboden is. Wij worden door een agent aangehouden die Fo meteen herkent. Nou dan wordt er even een stukje theater opgevoerd. Die man vindt dat prachtig: Ha,ha, ha, rijdt u maar door meneer Fo!”

Ook over de samenwerking met Fo is Roth zeer enthousiast: “O ja, hem zien werken is al een unieke belevenis. Je hebt hem aan het werk gezien in Amsterdam[4] met een paar gebaren weet hij, ook bij een mindere dag iets neer te zetten. Fo en ik treden wel eens samen op waarbij ik als tolk fungeer. Tja, dan is het maar afwachten wat er gaat gebeuren. Als ik vraag wat we gaan doen[5], krijg ik het antwoord: ‘Ach, we zien wel!’ Hij is een meester in het improviseren. Met organisatorische aspecten hoeft Fo zich niet bezig te houden daar zijn anderen voor.”

Dat Fo van zijn kant veel waardering voor Frans Roth had blijkt uit het feit dat Fo – ondanks zijn drukke werkzaamheden bij het Muziektheater- toch nog tijd vindt om ‘Dagboek van Eva’ en ‘Gezichtsverlies’, twee door Frans geregisseerde stukken[6], te bekijken en zijn enthousiasme niet onder stoelen of banken steekt.

Beste Frans,

Ik heb jouw twee voorstellingen gezien, pardon, mijn teksten door jou vertaald en geregisseerd….en ik heb oprecht genoten. Ik vergat bijna dat Franca en ik de schrijvers waren.

Ik heb ook hele leuke, af en toe schitterende vondsten geregistreerd. Ik had geen moment het idee dat ik naar een amateurgezelschap zat te kijken, Een paar acteurs (nog afgezien van jouw eigen spel) zijn zonder meer voortreffelijk. Vooral de vrouw die de rol van Rosa vertolkt.

Ik heb ook erg genoten van de serie monologen die in Italië door Franca worden gespeeld. Niet om je te vleien of te slijmen, maar je hebt een echt uitstekende groep actrices tot je beschikking. Al spelen ze niet allemaal even sober en ingehouden, er zijn er in elk geval twee bij van een hoog professioneel niveau, met veel gevoel voor episch acteren, een kwaliteit die lang niet alle theatermensen gegeven is.

Bedankt Frans,

Je Dario

Hartelijke groeten ook van Franca voor jou en je vrouw

In een artikel over Fo,  ‘Dario Fo : de lach als wapen’ door Dick Lanting, zegt Frans: “Wat mij aan Fo zo aanspreekt is zijn specifieke humor, hij weet altijd een andere ingang te vinden. Neem zo een verhaal als dat van Kaïn en Abel. Kaïn is natuurlijk de boosdoener in het bijbelverhaal, maar Fo draait de zaak om. Hij schetst Abel als dat lievelingetje dat altijd zijn zin krijgt, dat de beste van de klas is en altijd geluk heeft. Maar Kaïn zit alles tegen. Al na drie minuten heeft het publiek sympathie voor Kaïn in plaats van Abel. Dat is typisch Fo.

Fo schreef veel stukken voor zijn vrouw Franca Rame, ik heb daar een groot zwak voor. Het is een zegen dat die twee elkaar hebben ontmoet. Het is een chemie zoals je die bijvoorbeeld ook bij Koot en Bie ziet. Ik heb haar de ‘Vrouwenmonologen’ (Parliamo di Donne)  zien doen, drie uur lang, echt verbazingwekkend goed. Zij is de grote dramaturg. Fo is wijdlopiger. Franca heeft een enorme invloed op het werk van Fo[7].”

[1] o.a. fragmenten uit “DANTE”, NOTIZIARIO ZOMER/HERST 1997
[2] Gerard Pietersen, (dramaturg) ging eind jaren ’70 voor de opvoeringsrechten van ‘Betalen? Nee!’naar Milaan en nam Frans als tolk mee.
[3] Gefangenisstraf en weren van de televisiezender Rai-uno
[4] Tijdens het regisseren van de ‘Barbier van Sevillia’ 1997
[5] Frans wist soms niet wat voor stuk Fo ging opvoeren dat hij dan live moest vertalen.
[6] in Ankeveen en in de bovenzaal van de Amsterdamse Schouwburg
[7] Na het ontvangen van de Nobelprijs zal Dario Fo onthullen dat de Vrouwenmonologen door Franca Rame zelf zijn geschreven.